Drie fragmenten

Siska van Daele

Beeld: Maaike Leyn 

Contouren

Mijn vader leerde me denken in beelden. Met lijntekeningen, collages en fotoprints. Niet het resultaat telde, maar de methode. Niet de bestemming, maar de weg.

Sinds hij op de beschermde afdeling van een zorginstelling woont, tekenen we weer samen. Zijn kamer is bezaaid met pennen, potloden en kleurplaten, afgedrukt op vezelig tekenpapier. Hij traceert de contouren van een voorgedrukte vogel met een dikke rode stift.

Vroeger wilde mijn vader tien kinderen, bij tien verschillende vrouwen. Dat vertelde hij me toen ik een jaar of zes was. We zaten aan de ontbijttafel in de keuken: hij, ik, en zijn toenmalige vriendin Mia, met wie hij net een vervallen art-decowoning had gekocht.

‘Je kunt iedereen graag zien,’ zei mijn vader. ‘Zelfs verschillende mensen tegelijkertijd.’ Mia rolde een sigaret, verdween naar de woonkamer en zette de radio heel hard. Een straal zonlicht wurmde zich door een barst in het koningsblauwe glas-in-loodraam.

Tien vrouwen heeft hij zeker gehad in zijn leven. Maar ik ben zijn enige dochter.

‘Mijn lievelingsdochter,’ zei hij vroeger, lachend.

‘Mijn lievelingsvader,’ zeg ik nu.

Hij herkent ons grapje niet. Hij trekt de kleurplaat naar zich toe, tekent een mond in de voorgedrukte vogelkop en geeft het ledemaatloze lijf felrode poten. De stift blijft even hangen boven het papier. Het lijkt groter dan voordien.

Streep

Sinds een jaar kamt mijn vader zijn haren in een zijstreep. Hij doet het zelf, met vaste hand, voor de spiegel boven de wastafel in zijn kamer. Van zijn voorhoofd tot zijn kruin. Het duurde even voor ik dat nieuwe gezicht kon aanvaarden. Zijn wilde haardos en baard gaven hem jarenlang iets ongrijpbaars. Het nieuwe kapsel maakt hem burgerlijker en kwetsbaar. Het ontvadert hem – nog meer.

We wandelen van het museum naar het woonzorgcentrum. Hij draagt pantoffels, houdt zijn tekenschrift onder de arm geklemd, zijn donkerblauwe duffelcoat dichtgeknoopt tot onder zijn kin. Hij kent nog elke straat, wijst aan waar zijn grootouders woonden: op de eerste verdieping van het smalle huis naast het benzinestation, waar ooit een bakker was. Zijn gewicht rust zwaar op mijn arm.

Bij de groene voordeur op de hoek van het huizenblok blijft hij staan: ‘Is het hier?’

Ik wijs naar de gevel van de zorginstellling verderop en zeg dat hij nu daar woont, aan het einde van de straat.

Hij lacht: ‘Ik dacht al dat ik geen sleutel had.’

Bij de inkomhal begeleid ik hem naar binnen. Hij bekijkt zichzelf in de lifdeur, strijkt zijn haren glad en wacht.

Exuviae

‘Zeg eens dag tegen mama en papa,’ zegt mijn vader en duwt me zachtjes in de richting van de muur. 

Hij zit op zijn bed, onder het grijze, generieke deken. Zijn blik rust op het grote portret van zijn ouders dat boven de ladekast hangt. Mijn grootmoeder lacht weg van de camera, mijn grootvader kijkt stuurs voor zich uit. Achter hen, een grote lindeboom met een dichtbebladerde kruin.

Mijn vader haalt een doosje bonbons uit de binnenzak van zijn colbert en laat het uitnodigend zweven voor de foto. Dan buigt hij zijn hoofd in luisterhouding naar de muur. Alsof zijn ouders een antwoord formuleren op een vraag.

Regressief antropomorfisme, volgens de hoofdverpleger. Ik wist dat het voorkwam bij mensen met dementie, maar had het mijn vader nog nooit zien doen. Ik knik terloops naar de muur en stel voor iets te drinken in de tuin. Hij glimlacht begripvol, maar schudt kordaat zijn hoofd.

‘We kunnen bezoek toch niet achterlaten? Dat is onbeleefd.’

Hij kijkt naar het portret van zijn ouders, prevelt iets, lacht: ‘Ze willen mee!’

Ik help hem in een rolstoel en druk de lijst in zijn handen. Dan duw ik hem de gang door, steeds sneller, alsof we een wedstrijd houden. Hij houdt het portret met gestrekte armen voor zich uit.

In de cafetaria zitten groepjes mensen. Zes vrouwen in de rij fauteuils naast de piano. Drie mannen bij de biljarttafel. De habitués. Mijn vader heft zijn hand en groet hen een voor een.

‘Ocharme,’ fluistert hij naar het portret, terwijl een gebogen vrouw met een looprek langzaam de tuindeur doorgaat.

Ik kies een tafel in de schaduw en wijs naar een rij koolmeesjes die over het wandelpad wippen. Hij lijkt onverschillig tegenover de vogels. Zijn ogen dwalen over de bezoekers, alsof hij iemand zoekt. Wanneer de serveerster onze bestelling opneemt, zet hij de foto pontificaal op tafel en stelt zijn ouders aan haar voor.

‘Aangenaam,’ zegt ze glimlachend.

Hij strijkt met zijn hand over het gezicht van mijn grootmoeder: ‘zij zijn vandaag op bezoek.’

---

Siska van Daele is schrijver, onderzoeker en lid van Letterveld en De Letteristen. In haar wetenschappelijk werk verkent ze zorglandschappen. Als prozaschrijver richt ze zich op thema’s als rouw, mantelzorg en dementie, en ontwikkelt ze sociaal-artistieke projecten. Momenteel werkt ze aan haar debuutroman over de schuurplekken die een langgerekt rouwproces achterlaat, en zet ze een literaire briefwisseling op voor mantelzorgers. Voor dit project is zij doorlopend op zoek naar deelnemers (mag ook anoniem). Geïnteresseerd? Kijk dan voor meer informatie hier, of meldt je aan via dit formulier. Haar kortverhalen verschenen onder meer in Etcetera, Hard//Hoofd, Deus ex Machina en de Zee Wacht.

Maaike Leyn is beeldend kunstenaar, lerares Russisch, podcastmaker en Letterist. In haar werk vermengt ze persoonlijke en collectieve gebeurtenissen. Haar beeldend oeuvre — vooral in houtskool en pastel — kenmerkt zich door gelaagde, mistige beelden. Ze exposeerde onder meer in Ter Posterie, het Emile Van Dorenmuseum, Villa Les Zéphyrs en het Adornesdomein. Momenteel ontwikkelt ze het tweede deel van de podcast Het Lilian-eum, over het werk van kunstenares Lilian Vertessen.

Siska en Maaike werkten binnen De Letteristen samen aan verschillende projecten, waaronder de luisterwandeling Adem voor Beaufort en de tentoonstelling Thuis-gekomen, ontwikkeld voor Oostendse woonzorgcentra. Nu werken ze samen aan een geïllustreerde reeks zeer korte verhalen.